Mục tiêu cần đạt ở phần đọc hiểu văn bản truyện truyền thuyết trong chương trình Ngữ văn 6: Nêu được ấn tượng chung về: Nội dung (đề tài, chủ đề) một số yếu tố hình thức (chi tiết, cốt truyện, nhân vật, yếu tố kì ảo, ngôi kể) của truyền thuyết và cổ tích; Phân tích một số điểm khác biệt trong truyền thuyết và cổ tích như: cách xây dựng nhân vật, vai trò của yếu tố kì ảo…; Hiểu nội dung hàm ẩn/bức thông điệp: Phân tích được nhân vật, các chi tiết quan trọng tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện; Đánh giá, liên hệ, so sánh… có cách nhìn, nghĩ và cảm nhận riêng về nhân vật, về vấn đề gợi ra từ văn bản… đối với bản thân…
Trong phạm vi bài viết này, tôi xin chia sẻ với quý thầy cô phần kiến thức và một số văn bản đọc hiểu (ngữ liệu ngoài sách giao khoa).
Thể loại truyền thuyết
I. Kiến thức cơ bản về truyền thuyết
1. Khái niệm truyền thuyết
Truyền thuyết là truyện kể dân gian kể về nhân vật và sự kiện lịch sử, thể hiện ý thức phản ánh lịch sử của nhân dân theo hai xu hướng: lịch sử hóa thần thoại và kì ảo hóa thần thoại.
Theo Bùi Mạnh Nhị: “Truyền thuyết là truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện lịch sử, thể hiện cách đánh giá của nhân dân về những nhân vật và sự kiện đó. Truyền thuyết thường có yếu tố tưởng tượng, kì ảo.”
2. Đặc trưng truyền thuyết
- Truyền thuyết chủ yếu kể về nhân vật và sự kiện lịch sử.
- Truyền thuyết cí chức năng phản ánh và lí giải lịch sử. Tuy nhiên, lịch sử trong truyền thuyết là “lịch sử đặc biệt” được phản ánh qua nhận thức của dân gian nên vừa có yếu tố sự thật, lại vừa có yếu tố hư cấu, tưởng tượng.
- Diễn xướng truyền thuyết thường gắn liền với lễ hội dân gian.
3. Chiến lược đọc hiểu văn bản truyền thuyết
Để đọc hiểu được một văn bản truyền thuyết, cần:
- Đọc kĩ văn bản truyền thuyết và xác định văn bản đọc hiểu thuộc tiểu loại nào.
- Đọc kĩ để phát hiện chủ đề bao quát của tác phẩm.
- Đọc kĩ để hiểu được các nội dung phản ánh cụ thể của tác phẩm.
- Nhận diện và phân tích được đặc điểm nhân vật chính/ nhân vật trung tâm trong tác phẩm.
- Suy nghĩ để tìm ra những chi tiết truyện quan trọng và hiểu được vai trò, ý nghĩa của chúng trong văn bản.
- Suy nghĩ để phát hiện được yếu tố sự thật lịch sử và yếu tố hư cấu, tưởng tượng trong văn bản; ý nghĩa của chúng trong việc thể hiện nhân thức và lí giải về nhân vật và sự kiện lịch sử của nhân dân.
- Suy nghĩ để cảm nhận được tư tưởng, quan niệm của tác giả dân gian thể hiện quan nội dung biểu đạt của văn bản.
- Từ văn bản truyền thuyết liên hệ với bản thân và cuộc sống thực tại để thấy được ý nghĩa của truyện đối với cuộc sống, con người.
II. Đọc hiểu văn bản
1.Văn bản: Yết Kiêu
Ngày xưa có một người tên là Yết Kiêu ở làng Hạ Bì làm nghề đánh cá. Một hôm, ông ta đi dọc theo bờ biển về làng bỗng thấy trên bãi có hai con trâu đang ghì sừng húc nhau dưới bóng trăng khuya. Sẵn đòn ống, ông cầm xông lại phang mạnh mấy cái vào mình chúng nó. Tự dưng hai con trâu chạy xuống biển rồi biến mất. Ông rất kinh ngạc đoán biết là trâu thần. Khi nhìn lại đòn ống thì thấy có mấy cái lông trâu dính vào đấy. Ông mừng quá bỏ vào miệng nuốt đi.
Từ đó sức khỏe của Yết Kiêu vượt hẳn mọi người, không một ai dám đương địch. Đặc biệt là có tài lội nước. Mỗi lần ông lặn xuống biển bắt cá, người ta cứ tưởng như ông đi trên đất liền. Nhiều khi ông sống ở dưới nước luôn sáu bảy ngày mới lên.
Hồi ấy có quân giặc ở nước ngoài sang cướp nước ta. Chúng cho một trăm chiếc tàu lớn tiến vào cửa biển Vạn Ninh vây bọc, bắt tất cả thuyền bè, đốt phá chài lưới. Đi đến đâu, chúng cướp của giết người gây tang tóc khắp mọi vùng duyên hải. Chiến thuyền nhà vua ra đối địch bị giặc đánh đắm mất cả. Nhà vua rất lo sợ, sai rao trong thiên hạ ai có cách gì lui được giặc dữ sẽ phong cho quyền cao chức trọng.
Yết Kiêu bèn tìm đến tâu vua rằng: – “Tôi tuy tài hèn sức yếu nhưng cũng quyết cho lũ chúng nó vào bụng cá”. Vua hỏi: – “Nhà ngươi cần bao nhiêu người’? bao nhiêu thuyền bè?” – “Tâu bệ hạ – ông đáp – chỉ một mình tôi cũng có thể đương được với chúng nó”. Nhà vua mừng lắm, liền phong cho ông làm Đô thống cầm thủy quân đánh giặc.
Ông đến Vạn Ninh cho quân sĩ nghỉ ngơi, chỉ bảo họ sắm cho mình một cái khoan, một cái búa. Đoạn, một mình ông lặn xuống đáy biển đi ra chỗ tàu giặc. Ông tìm đến đáy tàu vừa khoan, vừa đục. Ông làm rất lẹ và im lặng, tàu giặc cứ đắm hết chiếc này đến chiếc khác. Trong một hôm, chúng bị đắm luôn một lúc hơn hai mươi chiếc. Thấy thế, quân giặc hoảng loạn cả lên. Chúng sai những tên quân có tài bơi lặn lặn xuống nước do thám. Mấy tên quân đó tìm mãi mới thấy Yết Kiêu đang khoan một chiếc tàu. Bọn chúng xông lại nhưng chúng đâu có phải là địch thủ của ông, cho nên cuối cùng ông không để cho một đứa nào trở về.
Quân giặc vô cùng sợ hãi. Mãi về sau tên tướng giặc đem một cái ống dòm thủy tinh có phép nhìn được thấu qua nước đến đáy biển. Chúng thấy ông đi lại thoăn thoắt như đi trên bộ. Chúng bèn đem cái vó bằng sắt nhân lúc ông đang mải đục một chiếc tàu, buông xuống chụp lấy ông. Nhờ thế chúng bắt sống được Yết Kiêu. Lập tức chúng tra khảo ông: – “Trong nước mày những người lặn như mày có bao nhiêu người?”. Ông bảo chúng: – “Không kể những người đi lại dưới nước suốt 10 ngày không lên, còn như hạng ta thì một trăm chiếc tàu của chúng bay cũng không thể chở hết. Hiện giờ ở dưới đó hết lớp này xuống lại lớp kia lên không mấy khi vắng người”. Nghe nói thế, bọn giặc kinh sợ cuối cùng chúng dỗ dành: – “Mày muốn tốt phải đưa chúng tao đi bắt sẽ có hậu thưởng, bằng không thì sẽ giết chết”. – “Được, theo ta, ta chỉ cho!”.
Quân giặc tưởng thật, bắt ông cùng với mười tên quân đem vó sắt ngồi trên thuyền nhỏ ra biển dò tìm. Thừa lúc chúng vô ý, ông nhảy tòm xuống nước trốn đi. Chúng nó trông nhau ngơ ngác. Bấy giờ quân giặc đã bị thiệt hại khá nặng, lại nghe Yết Kiêu nói nước Nam có nhiều người tài lặn nên cuối cùng chúng đành phải quay tàu trở về không dám quấy nhiễu nữa.
Nhà vua mừng quá, khen ngợi Yết Kiêu vô cùng, phong ông làm đại vương. Sau khi ông mất, mọi người nhớ ơn lập đền thờ ở cửa Vạn Ninh và ở nhiều cửa biển khác.
2. Bài tập đọc hiểu
Câu 1.
Điền các sự kiện chính của mỗi đoạn văn vào bằng để nắm được cốt truyện:| Đoạn văn bản | Sự việc chính của đoạn |
| Đoạn 1: Từ đầu đến mới lên | |
| Đoạn 2: Hồi ấy đến đánh giặc | |
| Đoạn 3: Đoạn còn lại |
Câu 2. Yết Kiêu có tài năng gì khác thường? Tài năng ấy còn được lực lượng nào trợ giúp?
Câu 3. Vì sao nhà vua lo sợ, sai tìm người lui giặc dữ và hứa phong cho quyền cao chức trọng? Yết Kiêu đã làm gì trước hoàn cảnh ấy?
Câu 4. Các yếu tố kì ảo có tác dụng như thế nào trong việc xây dựng nhân vật Yết Kiêu?
Câu 5. Em thấy mình nên học tập Yết Kiêu ở điểm nào để có thể vừa có sức khỏe, vừa có thể giúp ích cho cộng đồng?
Câu 6. Tìm thêm những mẩu chuyện khác hoặc dị bản khác về Yết Kiêu.
Xem thêm: https:///threads/the-loai-du-ki-chuong-trinh-ngu-van-6-ct-2018.3749/
Tài liệu thể loại truyền thuyết: phần 1 là kiến thức chung về thể loại truyền thuyết; phần 2 là văn bản đọc hiểu "Yết Kiêu". Hi vọng, tài liệu này sẽ là phần tham khảo hữu ích cho quý thầy cô khi ôn luyện cho học sinh và rất mong thầy cô thường xuyên ghé thắm giaoanchuan để cùng nhau chia sẻ, trao đổi, tâm sự về nghề nhé!